رهبر انقلاب در بیاناتی، از شخصیت شیخ مجتبی قزوینی، با اصطلاح «اعجوبه» یاد کرده‌اند و به واقع، آن مرحوم اعجوبه‌ای در تمام عرصه‌ها بود. هرچند مرغ روح پرفتوحش در 14 فروردین 1346 به سوی ملکوت اعلی پرکشید، اما یاد و خاطره او، در حافظه تاریخی این سرزمین و به‌ویژه در میان مردم متدین مشهد و مجاوران حرم ثامن‌الحجج(ع) ماندگار است و آثار گرانقدر او مانند «بیان الفرقان»، همچنان محل رجوع و علاقه طلاب و مؤمنان. پیکر مطهر آن عالم مجاهد و عارف مبارز، در ضلع غربی صحن عتیق(انقلاب) حرم رضوی آرام گرفت. در رواق امروز با هم بر زندگی سراسر مجاهدت آیت‌الله حاج شیخ مجتبی قزوینی مروری خواهیم داشت.

طلوع یک ستاره

مرحوم آیت‌الله قزوینی در سال 1279 خورشیدی در شهر قزوین به دنیا آمد. پدرش شیخ احمد تنکابنی قزوینی از علمای بزرگ دوران خود بود و در تربیت مقدماتی پسر، نقشی عمده داشت. شیخ مجتبی در سال 1291، همراه پدرش عازم نجف اشرف شد تا در حوزه پرقدمت آن به تکمیل درس و بحث بپردازد؛ او در این زمان، نوجوانی 12 ساله بود. اما هوش و استعداد شگفت‌انگیزش موجب شد بتواند در محضر بزرگانی مانند شیخ محمدکاظم یزدی، میرزامحمدتقی شیرازی و علامه نائینی به فراگیری علوم دینی بپردازد. این علما، همگی از مجتهدان و عالمان بنام دوران خود بودند که در عرصه سیاست نیز، حضوری فعال داشتند و چه‌بسا، حضور شیخ مجتبی در محفل درس آن‌ها، بر شکل‌گیری شخصیت سیاسی او تأثیری عمیق گذاشت. مرحوم آیت‌الله قزوینی سال 1298، در 19 سالگی به ایران و زادگاهش شهر قزوین بازگشت و در مدت حضور در این شهر، تحت ارشاد شوهر خواهرش، سیدموسی زرآبادی که از عرفای مشهور زمانه بود، به سیر و سلوک معنوی و شرعی پرداخت و باتوجه به ضمیر پاک و دلِ آماده‌اش، توانست در این مسیر گام‌های بلندی بردارد. مرحوم آیت‌الله قزوینی اوایل سال 1300 راهی قم شد تا در حوزه این شهر، از محضر آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری بهره ببرد و در همین زمان بود که موفق به گرفتن اجازه اجتهاد از زعیم حوزه علمیه قم شد؛ او در 23 سالگی به درجه اجتهاد رسید.

هجرت به مشهد

مجتهد جوان، در اواخر سال 1302 راهی مشهد شد؛ خانه‌ای در محله دریادل، جنب تکیه و مسجد معروف «علی‌اکبری‌ها» تهیه کرد و به اقامه جماعت در مسجد مروی‌ها پرداخت و همزمان با تدریس، از درس بزرگان حوزه مشهد، مانند آقابزرگ حکیم، محمد آقازاده، میرزامهدی غروی اصفهانی و حاج‌آقا حسین قمی بهره برد. در همین ایام بود که حکومت قاجارها سقوط کرد و رضاخان قدرت را به دست گرفت. سیاست‌های ضدمذهبی پهلوی اول از سال 1307 به بعد، به تدریج و با واقعه نوروز همان سال در قم و ضرب و شتم آیت‌الله شیخ محمدتقی بافقی، شدت بیشتری یافت. اخبار این رفتارها به مشهد می‌رسید و زعمای حوزه این شهر مقدس، در برابر این رویکردها نگران بودند و واکنش‌های متعددی نسبت به آن نشان دادند. تا اینکه در سال 1314، واقعه خونین مسجد گوهرشاد اتفاق افتاد؛ واقعه‌ای در حمایت از جایگاه مرجعیت و واجب شرعی حجاب. مرحوم آیت‌الله قزوینی در این واقعه، از علمایی بود که بازداشت شد و مدتی را در تبعید گذراند.

حمایت از حاج‌آقا روح‌الله

او پس از شهریور 1320 به مشهد برگشت و تدریس را از سر گرفت. شخصیت قوی و زندگی زاهدانه مرحوم آیت‌الله قزوینی همه را تحت تأثیر قرار می‌داد. با لهجه شیرین قزوینی‌اش، تدریس می‌کرد و از زیاده‌روی‌ها در امور دینی جلوگیری می‌کرد. طی 40 سال تدریس در حوزه علمیه مشهد، طلاب و فضلای بسیاری از محضر او بهره بردند که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب، یکی از آن‌هاست. مرحوم آیت‌الله قزوینی از طلاب درسخوان و اهل فضل به شدت حمایت می‌کرد و در بحران‌های مختلف معنوی و مادی، به داد آن‌ها می‌رسید. او نسبت به سادات، همواره حالت احترام داشت. با وجود مهربانی در بیان و سلوک رفتاری، سخنانش آن‌قدر نافذ و تأثیرگذار بود که گویی در جلسات علما و فضلای حوزه مشهد، باید حرف آخر را او می‌زد. با آغاز نهضت امام خمینی(ره) در قم، مرحوم آیت‌الله قزوینی به حمایت بدون قید و شرط از آن پرداخت. حتی به قم سفر و با امام(ره) دیدار کرد. او معتقد بود امام خمینی(ره)، یک تنه بار نهضت را بر دوش گرفته‌ است و آن را بالاخره به سرمنزل مقصود خواهد رساند. با این حال، متأسفانه عمر آیت‌الله شیخ مجتبی قزوینی آن‌قدر کفاف نداد که پیروزی انقلاب بزرگ اسلامی را به چشم ببیند. او در سال 1346، در 67 سالگی چشم از جهان فرو بست.